Prawo atomowe – przepisy związane z RTG w weterynarii

Najczęściej stosowane w praktyce weterynaryjnej aparaty RTG posiadają stosunkowo niewielkie rozmiary, niską moc generatora, są podłączane do gniazdka lub posiadają baterię. W przypadku odpowiedzialnego stosowania urządzenia, w odpowiednich warunkach lokalowych lub w terenie -przy zastosowaniu odpowiedniej ochrony przed promieniowaniem, rzadko się zdarza, aby aparaty te mogły spowodować niebezpieczeństwo dla pracowników czy osób postronnych. Jednak jako urządzenia wytwarzające promieniowanie jonizujące, czyli potencjalnie niebezpieczne, muszą podlegać nadzorowi Państwowej Agencji Atomistyki, a warunki działalności polegającej na stosowaniu aparatu RTG są ściśle uregulowane przez Ustawę z dn. 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1792 oraz z 2020 r. poz. 284, 322) oraz akty wykonawcze do niej.

Już na etapie wyboru budynku czy pomieszczenia do prowadzenia działalności należy zwrócić uwagę na odpowiednie warunki lokalowe, spełniające wymagania prawne. Nie jest konieczne, aby pracownia RTG była osobnym pomieszczeniem – badania mogą być wykonywane w tym samym miejscu, w którym przyjmowani są pacjenci lub wykonywane są zabiegi, ale ważne jest, aby podczas pracy z aparatem, w pracowni nie znajdowały się osoby postronne.

Pomieszczenie, w którym będą wykonywane badania małych zwierząt musi zapewniać, aby źródło promieniowania znajdowało się minimum 1 m od każdej ściany, czyli musi mieć co najmniej 4 m². Natomiast powierzchnia pracowni dla zwierząt większych musi mieć minimum 9 m², tak aby możliwe było umieszczenie źródła promieniowania w odległości 1,5 m od każdej ze ścian.

Istotna jest także wysokość pomieszczenia, która nie może być mniejsza niż 2,5 m, chyba że pracownik nie będzie przebywał w niej dłużej niż 4 godziny na dobę – wtedy dopuszcza się, aby wysokość wynosiła min. 2,2 m. Wejście do pracowni rentgenowskiej musi być oznakowane odpowiednią tablicą informacyjną. Wymagania te są opisane w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego (Dz. U. z 2006 r. poz. 994).

Każda pracownia rentgenowska musi mieć wykonany projekt osłon stałych, który polega na wykonaniu obliczeń mających na celu udowodnienie, że wykonywana działalność nie będzie powodowała otrzymania przez personel lub osoby z ogółu ludności dawki wyższej niż określona w odpowiednich przepisach. Może okazać się, że już same ściany i stropy budynku zapewniają wystarczającą ochronę przed promieniowaniem. Jeżeli tak nie jest, trzeba będzie zabezpieczyć ściany dodatkową warstwą ołowiu lub innego materiału ochronnego, zgodnie z projektem osłon.

Wszyscy pracownicy, którzy będą narażeni na promieniowanie jonizujące muszą zostać wyposażeni w środki ochrony indywidualnej, takie jak fartuchy ołowiane, parawany czy rękawice – w zależności od specyfiki działalności i rodzaju wykonywanej pracy. Pracownicy powinni także, przynajmniej raz na 5 lat, zostać przeszkoleni z zakresu ochrony radiologicznej, a raz na 3 lata uczestniczyć w ćwiczeniach prowadzonych na podstawie zakładowego planu postępowania awaryjnego. Należy też określić do jakiej kategorii narażenia należą pracownicy (A lub B), a następnie zapewnić personelowi prowadzenie pomiarów dozymetrycznych w miejscu pracy (środowiskowych), jeżeli poziom zagrożenia jest niski – kategoria B, lub przy pomocy dozymetrów indywidualnych (małych czujników przyczepianych do elementu odzieży), w przypadku większego narażenia pracowników na promieniowanie – kategoria A. Dokładne wytyczne do kwalifikacji pracowników oraz prowadzenia pomiarów dozymetrycznych są zawarte w Ustawie Prawo Atomowe, w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego (Dz. U. z 2005 r. poz. 168) oraz w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wymagań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych (Dz. U. z 2007 r. poz. 913). Dozymetria indywidualna jest także wskazana w przypadku wykonywania pracy z aparatem RTG w terenie.

Do prowadzenia działalności z aparatem rentgenowskim potrzebny jest też Program Zapewnienia Jakości, czyli dokument określający procedury i schematy postępowania podczas pracy, zawierający zapisy dotyczące jakości realizowanych usług oraz dokumentację, taką jak:

Aby móc wykonywać działalność z aparatem RTG, niezbędne jest uzyskanie zezwolenia Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. Należy z góry określić rodzaj wykonywanej działalności – czy to będzie otwarcie pracowni RTG, czy wykonywanie badań w terenie, a następnie złożyć wniosek w PAA o wydanie zezwolenia, wraz z wymaganą dokumentacją, m. in. Programem Zapewnienia Jakości, Instrukcją obsługi aparatu RTG itd., w zależności od specyfiki pracy – zgodnie z Rozporządzeniem Rady ministrów z dnia 30 czerwca 2015 r. w sprawie dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego albo przy zgłoszeniu wykonywania tej działalności (Dz. U. z 2015 r. poz. 1355).

Warto też wspomnieć, że przepisy nie wymagają od działalności weterynaryjnej zatrudnienia na stałe inspektora ochrony radiologicznej. Taki obowiązek posiada natomiast firma dostarczająca i uruchamiająca aparat RTG. Podczas wyboru dostawcy aparatu, należy upewnić się, że posiada on stosowne zezwolenie Prezesa PAA na wykonywanie takiej działalności.

Wszystko brzmi dosyć skomplikowanie, jednak na rynku istnieje wiele firm, które zajmują się przygotowywaniem dokumentacji i pomagają przebrnąć przez formalności związane zakupem i stosowaniem aparatu RTG. Warto jednak zwrócić się o pomoc w tej kwestii do firmy doświadczonej, mającej wiele wniosków za sobą, ponieważ można tym samym znacznie skrócić czas oczekiwania na zezwolenie. Kluczowe jest także przygotowanie odpowiedniego projektu osłon stałych pracowni, takiego który spełni wymagania formalne i zostanie zaakceptowany przez PAA, a jednocześnie uwzględni tak ważne dla inwestora kwestie ekonomiczne i nie będzie przesadzony.